Την ανάγκη εκπόνησης και εφαρμογής εκ μέρους του κεντρικού κράτους ενός ειδικού σχεδίου για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης με προτεραιότητα για τα Γιάννενα σε συνδυασμό με τοπικές δράσεις, μικρές αλλά ουσιαστικές αλλαγές στην συμπεριφορά των πολιτών καθώς και συνεχή παρακολούθηση του φαινομένου της αιθαλομίχλης προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτό το πολύ σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας που ταλαιπωρεί κυρίως τους χειμερινούς μήνες το λεκανοπέδιο ανέδειξε η ημερίδα που διοργάνωσε τη Δευτέρα ο δήμος Ιωαννιτών και η επιστημονική επιτροπή που έχει συσταθεί για το λόγο αυτό.
Η εκδήλωση αποτέλεσε ένα ακόμα κρίκο στην αλυσίδα των ενεργειών στις οποίες έχει προβεί η δημοτική αρχή προκειμένου να ενημερώσει το κοινό, να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες αλλά κυρίως να πείσει το κεντρικό κράτος για την άμεση ανάγκη λήψης μέτρων.
Η σημερινή δημοτική αρχή από την αρχή της θητείας της έχει αντιμετωπίσει το ζήτημα με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και τεκμηριωμένη προσέγγιση, σε στενή συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, την Περιφέρεια Ηπείρου, επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς της περιοχής. Η συστηματική αυτή προσπάθεια φαίνεται ότι έχει κινητοποιήσει και θεσμικούς παράγοντες, όπως οι βουλευτές, που αναγνωρίζουν πλέον την ανάγκη κοινής δράσης για ένα καθαρότερο και πιο υγιές περιβάλλον στα Ιωάννινα.
Αυτό άλλωστε τονίστηκε από όλους τους ομιλητές της ημερίδας με τους βουλευτές, Γιώργο Αμυρά, Μερόπη Τζούφη και Γιάννη Τσίμαρη να επισημαίνουν το μέγεθος του προβλήματος και τη σημασία που έχει να υπάρξουν άμεσα λύσεις.
Πιο συγκεκριμένα ο κ. Αμυράς επισήμανε μεταξύ άλλων ότι η αιθαλομίχλη αποτελεί «ένα τεράστιο ζήτημα που επηρεάζει άμεσα την ποιότητα ζωής των πολιτών», προσθέτοντας πως έχει ήδη θέσει το θέμα στο Κοινοβούλιο και αναμένει τις απαντήσεις των αρμόδιων υπουργείων.
Η κ. Τζούφη από την μεριά της έκανε λόγο για ένα χρόνιο και επώδυνο πρόβλημα με σοβαρές συνέπειες για τη δημόσια υγεία, θυμίζοντας ότι έχει καταθέσει σειρά ερωτήσεων στη βουλή.
Τέλος, ο κ. Τσίμαρης επισήμαινε ότι η αιθαλομίχλη συνιστά συνεχή απειλή για την υγεία των πολιτών και συνδέεται με την ενεργειακή φτώχεια και την απουσία ουσιαστικού σχεδίου για την ενεργειακή μετάβαση.
Στον δικό του χαιρετισμό, ο Περιφερειάρχης Ηπείρου, Αλέξανδρος Καχριμάνης, στάθηκε στις ενέργειες που έχει κάνει η Περιφέρεια τόσο για την παρακολούθηση του φαινομένου, όσο και για την ενημέρωση των πολιτών και την αντιμετώπισή του.
Όπως ανέφερε, οι μετρήσεις δείχνουν αυξημένες τιμές μικροσωματιδίων για ορισμένες ώρες της ημέρας, κάτι που δεν επιτρέπει –με βάση την ΚΥΑ του 2014– την ενεργοποίηση επιδοτήσεων στο ηλεκτρικό ρεύμα.
«Η αυτοδιοίκηση έχει αναλάβει την ευθύνη των μετρήσεων και των σχετικών ανακοινώσεων», σημείωσε, προσθέτοντας πως έχει ήδη υποβληθεί πρόταση στο ΕΣΠΑ, ύψους 10 εκατομμυρίων ευρώ, για ενεργειακές παρεμβάσεις και εγκατάσταση αντλιών θερμότητας στο λεκανοπέδιο. Ωστόσο, όπως είπε, η πρόταση έχει καθυστερήσει λόγω παρατηρήσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία ζήτησε ένα πιο ολοκληρωμένο σχέδιο ενεργειακής αναβάθμισης. «Αν εγκριθεί, θα δοθεί ουσιαστική ανάσα στα πιο ευάλωτα νοικοκυριά», συμπλήρωσε, επισημαίνοντας ότι το πρόγραμμα “Εξοικονομώ” εξακολουθεί να παρουσιάζει δυσκολίες και καθυστερήσεις.
Ο Δήμαρχος Ιωαννίνων Θωμάς Μπέγκας, τόνισε ότι το πρόβλημα, αν και εμφανίζεται σε τοπικό επίπεδο, απαιτεί εθνικό σχεδιασμό και συντονισμένες πολιτικές για να αντιμετωπιστεί ουσιαστικά. Όπως ανέφερε, χρειάζονται στοχευμένα χρηματοδοτικά εργαλεία, επιδοτήσεις για ενεργειακές αναβαθμίσεις και κοινωνική στήριξη για τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά, ώστε να αντικατασταθούν τα ρυπογόνα μέσα θέρμανσης με φιλικότερες τεχνολογίες. Πρόσθεσε δε ότι ο Δήμος καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια, ωστόσο χωρίς κεντρικές αποφάσεις και ενιαία στρατηγική δεν μπορεί να υπάρξει οριστική λύση.
Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στη χρήση των τζακιών, διαχωρίζοντας τους πολίτες σε δύο κατηγορίες, εκείνους που τα ανάβουν για συντροφιά και όσους τα χρησιμοποιούν ως μοναδικό μέσο θέρμανσης. Ξεκαθάρισε ότι ο Δήμος δεν προτίθεται να στιγματίσει τα νοικοκυριά που αναγκάζονται, για οικονομικούς λόγους, να θερμαίνονται με ξύλο, αλλά ζητά υπεύθυνη στάση από όσους τα χρησιμοποιούν για λόγους ευκολίας ή συνήθειας.
«Στόχος μας είναι δίκαιες πολιτικές με κριτήρια κοινωνικής δικαιοσύνης και πραγματική στήριξη στους πιο αδύναμους», υπογράμμισε, καλώντας επιστήμονες, φορείς και πολίτες σε κοινή δράση για καθαρότερο αέρα και καλύτερη ποιότητα ζωής στα Γιάννενα.
Ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ηπείρου Ιωάννης Τσίγκρος επεσήμανε ότι η κατάσταση έχει επιδεινωθεί την τελευταία δεκαετία, υπενθυμίζοντας πως το ΤΕΕ έχει ήδη καταθέσει μια ολοκληρωμένη πρόταση αντιμετώπισης του φαινομένου, ενώ σύντομους χαιρετισμούς απηύθυναν ο εκπρόσωπο του Ιατρικού Συλλόγου Ιωαννίνων, Παναγιώτης Ζώης και της Ένωσης Ελλήνων Χημικών, Γιώργος Χασιώτης, επισημαίνοντας τους σοβαρούς κινδύνους που συνεπάγεται η μακροχρόνια έκθεση των κατοίκων στα αιωρούμενα σωματίδια.
Οι ομιλίες
Ο αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος, Άρης Κασσής, στην τοποθέτησή του για το φαινόμενο της αιθαλομίχλης, τόνισε ότι τα Γιάννενα συγκαταλέγονται στις πιο επιβαρυμένες ατμοσφαιρικά πόλεις της χώρας, σύμφωνα με διεθνείς μετρήσεις, και υπογράμμισε τους σοβαρούς κινδύνους που εγκυμονεί η αυξημένη συγκέντρωση των αιωρούμενων σωματιδίων PM2.5 για τη δημόσια υγεία. Αναφέρθηκε στην ένταξη του Δήμου στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα των «100 κλιματικά ουδέτερων και έξυπνων πόλεων», επισημαίνοντας ότι πρόκειται για μια μεγάλη πρόκληση αλλά και ευκαιρία για την πόλη να προχωρήσει σε δράσεις που μειώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και ενισχύουν τη βιώσιμη ανάπτυξη. Παράλληλα, παρουσίασε το έργο της ειδικής Επιτροπής που έχει συγκροτηθεί από τον Δήμο για την αντιμετώπιση του προβλήματος, η οποία έχει ήδη προτείνει σειρά μέτρων, όπως την επέκταση του δικτύου μετρήσεων, τη συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, καθώς και δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών.
Ο κ. Κασσής αναφέρθηκε επίσης στα μέτρα που έχει εισηγηθεί ο Δήμος προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος, μεταξύ των οποίων η επιδότηση αντλιών θερμότητας, η επιδότηση πετρελαίου θέρμανσης και η ενεργοποίηση του νόμου για την έκπτωση ρεύματος σε περιόδους αυξημένης ρύπανσης. Κλείνοντας, στάθηκε ιδιαίτερα στη σημασία της προσωπικής ευθύνης, επισημαίνοντας ότι μεγάλο ποσοστό των ρύπων προέρχεται από κατοικίες που χρησιμοποιούν το τζάκι όχι για θέρμανση αλλά για ατμόσφαιρα, καθώς και από την υπερβολική χρήση Ι.Χ. στην πόλη.
«Η προστασία του περιβάλλοντος είναι υπόθεση όλων μας», υπογράμμισε, καλώντας τους πολίτες να αναλογιστούν τη δική τους συμβολή στο πρόβλημα και να υιοθετήσουν πιο υπεύθυνες πρακτικές για ένα καθαρότερο και πιο υγιές περιβάλλον.
Από την πλευρά της η αντιπεριφερειάρχης Ηπείρου, Σταυρούλα Τσιάρα, αναφέρθηκε στις δράσεις και τις πρωτοβουλίες της Επιτροπής Κοινωνικών Θεμάτων της Περιφέρειας Ηπείρου σχετικά με την αιθαλομίχλη
Από την πλευρά της, η Αντιπεριφερειάρχης Ηπείρου Σταυρούλα Τσιάρα αναφέρθηκε στις δράσεις και τις πρωτοβουλίες που έχει αναπτύξει η Επιτροπή Κοινωνικών Θεμάτων της Περιφέρειας σχετικά με το φαινόμενο της αιθαλομίχλης.
Όπως υπογράμμισε, «ασχοληθήκαμε πολλές φορές με το ζήτημα, καθώς το πρόβλημα επηρεάζει άμεσα την υγεία των κατοίκων, ιδίως τους χειμερινούς μήνες». Τα δεδομένα που έχουν συγκεντρωθεί δείχνουν ότι, πέρα από τις επιπτώσεις στο αναπνευστικό και το καρδιαγγειακό σύστημα, τα αιωρούμενα σωματίδια φαίνεται να επηρεάζουν και την ψυχική σφαίρα, την αντοχή στην άσκηση και τη διάθεση για συμμετοχή σε δραστηριότητες – κάτι που, όπως είπε, έχει ιδιαίτερη σημασία για νέους και εφήβους.
Η κλιματική αλλαγή, πρόσθεσε, επιδεινώνει περαιτέρω το φαινόμενο, καθιστώντας αναγκαία τη συστηματική παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα.
«Ως Περιφέρεια», τόνισε, «καταγράφουμε λεπτομερώς τις πηγές των ρύπων και μετράμε τις συγκεντρώσεις τους σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, από τον Νοέμβριο έως τον Απρίλιο, σε καθημερινή βάση και εκδίδουμε ανακοινώσεις προς τους πολίτες για περιπτώσεις υψηλών συγκεντρώσεων, με στόχο τόσο την ενημέρωση και την προφύλαξή τους όσο και την ευαισθητοποίηση για τον περιορισμό δραστηριοτήτων που συμβάλλουν στην επιβάρυνση της ατμόσφαιρας, κυρίως κατά τις νυχτερινές και πρώτες πρωινές ώρες».
Ο πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Καθηγητής Τριαντάφυλλος Αλμπάνης, στην τοποθέτησή του με θέμα «Αίτια και διεργασίες σχηματισμού και διασποράς της αιθαλομίχλης – Προτάσεις αντιμετώπισης του προβλήματος», ανέλυσε τα επιστημονικά δεδομένα που εξηγούν το φαινόμενο και ανέδειξε τις κατευθύνσεις για την αποτελεσματική του αντιμετώπιση. Όπως ανέφερε, τα λεπτά αιωρούμενα σωματίδια (PM2.5) αποτελούν τον κύριο παράγοντα ρύπανσης και προέρχονται από καύσεις στερεών καυσίμων, ορυκτών πηγών, εκπομπές οχημάτων, αλλά και από φυσικά φαινόμενα όπως η μεταφορά σκόνης ή οι πυρκαγιές. Οι ιδιαίτερες μετεωρολογικές συνθήκες του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων, όπως οι αναστροφές θερμοκρασίας και η άπνοια, παγιδεύουν τους ρύπους και ευνοούν τη συσσώρευσή τους, με αποτέλεσμα οι συγκεντρώσεις να φτάνουν σε επικίνδυνα επίπεδα για τη δημόσια υγεία.
Ο κ. Αλμπάνης τόνισε ότι τα μικροσωματίδια, λόγω του εξαιρετικά μικρού τους μεγέθους, εισχωρούν βαθιά στους πνεύμονες και μπορούν να περάσουν στην κυκλοφορία του αίματος, προκαλώντας σοβαρές επιπτώσεις στο αναπνευστικό και καρδιαγγειακό σύστημα, ενώ επηρεάζουν και τη συνολική ευεξία των πολιτών. Υπογράμμισε ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος προϋποθέτει συνδυασμό πολιτικών: την ενίσχυση του δικτύου μετρήσεων με περισσότερους σταθμούς καταγραφής, τη συνεργασία του Δήμου με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων για συνεχή επιστημονική παρακολούθηση, την αντικατάσταση των ρυπογόνων συστημάτων θέρμανσης με καθαρές τεχνολογίες, και την εφαρμογή ρυθμιστικών μέτρων και επιδοτήσεων για βιώσιμες λύσεις. Παράλληλα, πρότεινε την εντατικοποίηση των δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών, καθώς και τη στροφή προς μια πιο βιώσιμη αστική κινητικότητα, που θα περιορίσει τις εκπομπές από τα οχήματα. Όπως κατέληξε, «η αιθαλομίχλη είναι ένα σύνθετο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο, που απαιτεί συλλογική δράση, επιστημονική τεκμηρίωση και συνεκτικές πολιτικές για να διασφαλίσουμε καθαρότερο αέρα και καλύτερη ποιότητα ζωής για όλους».
Ο Καθηγητής Νικόλαος Χατζηαναστασίου παρουσίασε συνοπτικά τα ευρήματα από τα μακροχρόνια και υψηλής ανάλυσης μετρητικά δεδομένα που συλλέγονται στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Όπως τόνισε, οι συνεχείς μετρήσεις από το 2008 και οι μετρήσεις υψηλής χρονικής ανάλυσης που διαθέτουμε σε σταθμούς όπως αυτοί που έχουν τοποθετηθεί στην Βηλαρά και στην Κιάφα, επιτρέπουν την αξιόπιστη καταγραφή των επεισοδίων αιθαλομίχλης και τη διάκριση των επιμέρους πηγών ρύπανσης.
Η ανάλυση των δεδομένων δείχνει ότι η καύση βιομάζας συμβάλλει καθοριστικά στις χειμερινές κορυφώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων, ενώ παρατηρούνται επίσης σημαντικές συνεισφορές από την κυκλοφορία, την καύση ορυκτών/επεξεργασμένων καυσίμων και τη σκόνη. Ειδική ανησυχία προκάλεσαν τα αυξημένα επίπεδα βενζοπυρενίου που καταγράφονται κατά τους χειμερινούς μήνες, υπερβαίνοντας τα επίπεδα αναφοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης — ένα εύρημα που υπογραμμίζει την ανάγκη για άμεση προτεραιοποίηση της δημόσιας υγείας.
Όπως είπε ο καθηγητής, οι μετρήσεις αποκαλύπτουν ότι τα επίπεδα βενζοπυρενίου στα Ιωάννινα είναι σχεδόν δυόμισι φορές υψηλότερα από το ετήσιο όριο που έχει θεσπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, υπερβαίνοντας μάλιστα αισθητά τις αντίστοιχες τιμές που καταγράφονται σε άλλες πόλεις της χώρας. Παράλληλα, εντοπίζονται πολυαρωματικοί υδρογονάνθρακες και άλλα επικίνδυνα συστατικά, τα οποία συνδέονται άμεσα με σοβαρούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία.
Από τον Φεβρουάριο του 2019 έως και σήμερα, τα δεδομένα του σταθμού μέτρησης στην οδό Βηλαρά καταγράφουν συχνές υπερβάσεις του ημερήσιου ορίου των 50 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο, το οποίο σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν θα πρέπει να υπερβαίνεται για περισσότερες από 35 ημέρες ετησίως. Ειδικότερα, τα στοιχεία δείχνουν:
- 2019: 37 ημέρες υπέρβασης
- 2020: 65 ημέρες
- 2021: 42 ημέρες
- 2022: 47 ημέρες
- 2023: 71 ημέρες
- 2024: 58 ημέρες
- 2025: ήδη 22 ημέρες υπέρβασης
Με βάση τη νεότερη ευρωπαϊκή σύσταση, που προβλέπει μείωση του επιτρεπτού ορίου σε 18 ημέρες υπέρβασης ανά έτος, τα Ιωάννινα συγκαταλέγονται πλέον στις πιο επιβαρυμένες περιοχές της Ελλάδας σε επίπεδο αιωρούμενων σωματιδίων.
Τέλος, ο Καθηγητής Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Κωνσταντίνος Κωστίκας, ανέδειξε τη σοβαρή επίπτωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία, τονίζοντας πως οι συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων (PM₂.₅ και PM₁₀), διοξειδίου του αζώτου (NO₂), όζοντος (O₃) και βενζοπυρενίου (BaP) συνδέονται τεκμηριωμένα με αυξημένα περιστατικά αναπνευστικών, καρδιαγγειακών και καρκινικών νοσημάτων.
Σύμφωνα με τα διεθνή και εθνικά δεδομένα που παρουσίασε, η έκθεση ακόμη και σε βραχυχρόνια επεισόδια υψηλής ρύπανσης αυξάνει σημαντικά τη θνητότητα, ιδίως σε αστικές περιοχές με περιορισμένο αερισμό, όπως το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων.
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις ευπαθείς ομάδες:
- Τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα, καθώς το αναπνευστικό τους σύστημα βρίσκεται σε ανάπτυξη και η ρύπανση σχετίζεται με αυξημένα περιστατικά άσθματος, λοιμώξεων του κατώτερου αναπνευστικού και μειωμένη αναπνευστική λειτουργία.
- Οι ηλικιωμένοι και οι ασθενείς με καρδιαγγειακά ή αναπνευστικά νοσήματα (π.χ. ΧΑΠ, καρδιακή ανεπάρκεια) είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι σε επιδείνωση των συμπτωμάτων και αυξημένο κίνδυνο νοσηλείας ή θανάτου.
- Η ενδομήτρια έκθεση σε ρύπους επηρεάζει τη νοητική και γνωσιακή ανάπτυξη των παιδιών, γεγονός που καθιστά την προστασία των εγκύων εξαιρετικά κρίσιμη.
Προτεινόμενα μέτρα προστασίας των ευπαθών ομάδων
- Έγκαιρη ενημέρωση του κοινού μέσω αξιόπιστων καναλιών όταν αναμένονται υψηλές συγκεντρώσεις ρύπων.
- Περιορισμός της παραμονής σε εξωτερικούς χώρους και αποφυγή έντονης σωματικής δραστηριότητας κατά τις ώρες αιχμής.
- Χρήση καθαρού αέρα σε εσωτερικούς χώρους (π.χ. φίλτρα HEPA, αποφυγή καύσης στερεών καυσίμων).
- Ενίσχυση της παρακολούθησης ευάλωτων ασθενών από τις υγειονομικές υπηρεσίες σε περιόδους αιθαλομίχλης.
- Προαγωγή της δημόσιας υγείας μέσω συνεργασίας Δήμου, Πανεπιστημίου και φορέων υγείας, ώστε να διαμορφωθούν σαφείς οδηγίες πρόληψης και προστασίας.
Κλείνοντας, επισήμανε ότι η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά πρωτίστως θέμα δημόσιας υγείας, που απαιτεί συνεχή ενημέρωση, πολιτική βούληση και ενεργή συμμετοχή των πολιτών.
Η ημερίδα ολοκληρώθηκε με τις τοποθετήσεις – ερωτήσεις πολιτών, εκπροσώπων παρατάξεων, φορέων, κτλ. οι οποίες κατέδειξαν ακόμα πιο έντονα ότι η αιθαλομίχλη δεν είναι ένα ζήτημα που αφορά μόνο το περιβάλλον, αλλά πρωτίστως τη δημόσια υγεία και την ποιότητα ζωής όλων. Η συνεργασία επιστημόνων, φορέων και πολιτών αποτελεί προϋπόθεση για τη διαμόρφωση μίας ενιαίας, αποτελεσματικής στρατηγικής, που θα μειώσει τις εκπομπές ρύπων και θα οδηγήσει σε μια πιο καθαρή, υγιή και βιώσιμη πόλη.
